CFP: MARX EN DE MONDIALE CRISIS VAN HET NEOLIBERALISME

Ethiek en Maatschappij  lanceert een call for papers voor een themanummer over “Marx en de mondiale crisis van het neoliberalisme”

Gastredacteurs: Karim Zahidi, Jelle Versieren, Kjell Bleys

Toelichting bij het thema

Sinds de crisis van 2008 is het voor grote lagen van de bevolking niet langer vanzelfsprekend dat het kapitalisme het enige systeem is dat voor vooruitgang en emancipatie kan zorgen. Met de ineenstorting van de Amerikaanse huizenbubbel in 2008 overschreed de slogan “there is no alternative” ook zijn houdbaarheidsdatum. Wat volgde op deze ineenstorting was de meest diepgaande crisis van het kapitalisme sinds de jaren 1930; wereldwijd kwamen alle nationale economieën in de problemen. Het onderliggende probleem was dat het bancaire stelsel en de kapitaalmarkten te dominant waren. Het bijbehorende accumulatiemodel, dat via steeds complexer wordende technieken, via rentes en interesten, een steeds grotere rijkdom wegzoog uit de maatschappij bleek uiteindelijk niet het beloofde duurzame groeimodel te zijn. Het was op dat moment dat economen begonnen te spreken over fictief kapitaal versus de reële economie. Ze hadden het over “financialisatie”, waarbij aandelen en allerhande financiële derivaten totaal geen afspiegeling meer vormden van de werkelijke toegevoegde waarde van het mondiale kapitalisme. Deze ongeziene crisis veroorzaakte bij veel economen een grote paniek: sommigen voorspelden zelfs het einde van het kapitalisme. Dit gebeurde echter niet. Statelijke actoren hebben zowel banken, kapitaalgroepen als industriële monopolies overeind gehouden met het opkopen van waardeloze schuldpapieren, het uitschrijven van voordelige leningen en het verschaffen van liquiditeit op de kapitaalmarkten.

De eerste jaren na de financiële crash bestond uit een mondiaal gemanaged zakelijk crisisbeleid, waarbij de economische semi-periferie en periferie de grootste offers moesten brengen. In Europa was dat bijvoorbeeld het maatschappelijk bloedbad in Griekenland. Ook op andere continenten legden veel overheden een besparingsbeleid op dat zou leiden tot polarisatie van economische ongelijkheid. Het neoliberalisme mocht dan wel als ideologisch wervende kracht stervende zijn, als economische en bureaucratische macht bleef het onverminderd haar agenda uitvoeren. Tot nu. De huidige crisis, aangestuurd door een inflatiegolf, toont nu ook de limieten aan van het mondiale monetaire beleid van het neoliberalisme.

Uit statistieken blijkt eenduidig dat het sociaal protest in de lift zit sinds 2008. Volgens de conservatieve Brookings Institution is het aantal mondiale sociale protesten vervijfvoudigd in het laatste decennium. Tegelijkertijd hebben de klassieke tegenmachten, zoals bijvoorbeeld de syndicale organisaties, het moeilijk om hun eisenpakket door te drukken binnen beleidsmiddens. Dit geldt evenzeer voor andere types van protestbewegingen. De anti-racismebeweging kent sinds de Black Lives Matter-beweging wereldwijd een opgang, maar nergens lijken de legitieme eisen van deze beweging op een structurele manier te worden aangepakt. De klimaatuitdagingen zijn fenomenaal maar ook hier lijken de gepaste maatregelen uit te blijven. We leven immers ook in het tijdperk van de alomtegenwoordige bezorgdheid over het klimaat. Wetenschappers hebben de afgelopen twee decennia consequent en veelvoudig de publieke opinie gewaarschuwd voor een ingrijpende klimaatverandering. En toch zijn de genomen beleidsbeslissingen absoluut niet voldoende om mens en klimaat te laten samenleven in een noodzakelijk evenwicht. Het uitblijven van  oplossingen voor economische en sociale problemen zorgt voor verdere politieke polarisatie, waarbij illiberale en antidemocratische figuren en bewegingen steeds meer aan populariteit winnen.

Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat binnen deze mondiale constellatie waarin de materiële, ecologische, sociale en politieke voorwaarden voor emancipatie en sociale vooruitgang lijken weg te smelten, de klassieke kritieken op het kapitalisme terug relevant worden. Het is tekenend dat het werk van Karl Marx en de verschillende vormen van marxisme mondiaal aan een comeback zijn begonnen. In landen zoals de VS, Japan of Argentinië verkopen marxistische werken als zoete broodjes. Binnen veel disciplines van zowel de sociale als de menswetenschappen staat Marx steevast in de top drie van meest geciteerde denkers. Het denken van Marx is en blijft dan ook een wetenschappelijke inspiratiebron die toelaat om de huidige impasse van het kapitalisme op een structurele manier te begrijpen. Volgens Marx moet het kapitalisme worden begrepen als een contradictorisch sociaal en economisch systeem, waarbij de materiële belangen van arbeid en kapitaal nooit op een definitieve wijze kunnen verzoend worden. Deze centrale contradictie van het kapitalisme zal steeds nieuwe sociale vormen van crisis produceren. En dit valt niet louter te begrijpen binnen economische termen. Deze contradictie zal zich evengoed uiten op het ideologische en politieke veld, en dit niet altijd ten goede. Emancipatie is dus mensenwerk, en we kunnen evengoed een destructieve spiraal tegemoet gaan.

Uit deze stand van zaken blijkt alvast dat de huidige uitdagingen mondiaal zijn. Wat maakt dat Marx’ aanspraken over het universalisme van ons bestaan als soort nog steeds een uitgangspunt voor wetenschappelijk en publiek debat vormen. Het kapitalisme is meer dan ooit een mondiaal systeem dat eenieder van ons op directe wijze beïnvloedt. Die beïnvloeding is zowel voelbaar in ons persoonlijk leven (welke keuzes kan ik maken?) als in ons gedeeld sociaal leven (welke mogelijkheden zijn er beschikbaar om het gedeeld samenleven in te richten zijn?). De socio-geografische expansie van het kapitaal heeft ons universeel gemaakt, waardoor elke vorm van emancipatie onvermijdelijk ook dit universeel gegeven in zich moet dragen.

Dit themanummer wenst te reflecteren over de huidige relevantie van het denken van Marx en het marxisme in mondiale crisistijden van het kapitalisme. De volgende lijst met mogelijke onderzoeksvragen is niet bedoeld om exhaustief te zijn:

– Hoe kunnen het werk van Marx en de verschillende stromingen binnen het marxisme ons helpen om een nieuw sociaal-ecologisch groeimodel te verbeelden?

– Hoe verhoudt het denken van Marx en de marxistische theorie over emancipatie zich tot andere theoretische modellen van emancipatie (feminisme, intersectionalisme, anti-racisme …)?

– Bestaat er een specifieke marxistische kijk op de ecologische crisis? Kan een marxisme voorbij een productivistische logica een oplossing bieden voor de mondiale ecologische crisis?

– Het marxisme is niet uitsluitend een Europees of Westers fenomeen. Marx en marxisten zijn momenteel meer populair in andere werelddelen. Een casus kan besproken worden hoe het marxisme zich verhield en nog steeds verhoudt tot zowel specifieke lokale omstandigheden als universele aanspraken.

– Waarin verschillen de marxistische aanspraken op universaliteit van de klassieke liberale aanspraken op universaliteit?

Praktisch

Stuur voor 1 januari 2023 een geanonimiseerd abstract van max. 500 woorden op als bijlage bij een mailbericht naar Kjell.Bleys@UGent.be.

Voor 10 januari 2023 krijgt u bericht. Geselecteerde auteurs moeten hun paper van max. 8000 woorden inzenden voor 1 mei 2023.

Tijdslijn

1 januari 2023: deadline voor de abstracts.

1 mei 2023: eerste versies.

1 juli 2023: alle auteurs krijgen feedback.

1 oktober 2023: finale versies.

Publicatie: januari 2024.